زبان شناسی و زبان فارسی عنوان کتابی شامل مجموعه ای از مقالات در زمینه زبان شناسی و زبان فارسی و قواعد دستوری از دکتر پرویز ناتل خانلری می باشد که در سالهای 1322 تا 1340 در مجله سخن و مجله دانشکده ادبیات تهران منتشر شده است. 21 نوشتار از نویسنده در این کتاب جای داده شده اند که شامل این نوشتارها می باشد: پیدایش زبان، اختراع زبان و خط، زبان و زبان شناسی، زبان ایران، تحول زبان، تحول زبان فارسی، زبان و جامعه، زبان و لهجه، طرح تحقیق در لهجه های محلی، دفاع از زبان فارسی، زبان یاجوج و ماجوج، لفظ عامه و لفظ قلم، بیان، نویسندگی، بیماری الفاظ، تدریس ادبیات فارسی، درس فارسی، خط و زبان، زبان و خط، درباره ی تغییر خط فارسی و شیوه ی خط فارسی. پرویز ناتل خانلری، ادیب، شاعر و زبان شناس ایرانی متولد 1292 در تهران می باشد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه آمریکایی تهران و مدرسه ثروت تهران گذراند.

 

 

thumb 62544 7 Zaban Shinasi o Zaban e Farsi

 

بعدها وارد دارالفنون شد و سپس در دانشگاه تهران در دوره کارشناسی، لیسانس ادبیات دریافت کرد و سپس دوره ی دکترا نیز در همین دانشگاه گذراند. خانلری در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. ایشان از نخستین دریافت کنندگان دکترای زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران بودند. از نویسنده این کتاب، آثار و نوشته های متعددی بجا مانده است. روان شناسی و تطبیق آن با اصول پرورش، تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحول اوزان غزل فارسی، تصحیح دیوان غزلیات حافظ، ماه در مرداب (مجموعه شعرهای نویسنده)، وزن شعر فارسی، سمک عیار در پنج جلد از جمله آثار متعدد ایشان در زمینه زبان و ادبیات و ترجمه می باشد.

هرچه فارسی دری که از قرن سوم به بعد زبان رسمی و ادبی ایران شده بود بیشتر رواج یافت از قدر و شان زبان های گوناگون محلی بیشتر کاست. بسیاری از لهجه های محلی ایران ادبیاتی داشت که غالب آنها نوشته نمی شد و تنها در ذهن و یاد گویندگان لهجه ها می ماند و به دیگران انتقال می یافت. به این سبب نام و نشان این سخنوران محلی به جانمانده است. با این حال گاهی در کتاب های تاریخ و جغرافیا، خاصه تاریخ های خاص شهرستان ها، ذکری از این شاعران می توان یافت. از آن جمله نام محمد بن سعید در کتاب تاریخ بیهق آمده است که به زبان بیهقی شعر می سروده است. از سخنوران مازندران نیز نام چند تن مانند مسته مرد و مرزبان بن رستم و دیگران با نمونه ای از شعرهای ایشان در تاریخ طبرستان ذکر شده است.

زبان طبری تا اواخر قرن چهارم زبان ادبی بوده است و به آن شعر می گفته و کتاب می نوشته اند. اما دو قرن بعد که فارسی دری زبان رسمی و ادبی کشور شده و در همه جا رواج یافته بود دیگر زبان طبری به مقام لهجه ی محلی تنزل یافت، چنانکه مترجمان مرزبان نامه ی معروف که این کتاب را به فارسی دری ترجمه کردند از زبان اصلی آن یعنی طبری با اوصاف : الفاظ رکیک و لغت نازل و عبارت سافل یاد می کنند...

اما تحقیق دقیق علمی درباره ی لهجه های ایرانی کاری است که اروپائیان از یک قرن پیش آغاز کردند. نخست این تحقیقات بیشتر جنبه ی کنجکاوی جهانگردی داشت و سپس که زبان شناسی تکامل یافت و از جمله ی دانشهای تجربی و دقیق قرار گرفت دانشمندان و خاورشناسان به تحقیق درباره ی لهجه های محلی ایران پرداختند.
بیش از صد و بیست لهجه ی ایرانی تاکنون مورد تحقیق و مطالعه ی خاورشناسان اروپائی قرار گرفته است و درباره ی این لهجه ها مقالات و رسالات و کتاب هائی نوشته اند که شماره ی آن ها از دویست می گذرد.