تاریخ ایران قبل از اسلام نوشته ی حسن پیرنیا مشهور به مشیرالدوله، شرح مختصری از تاریخ ایران باستان از دوران مادها تا پایان شاهنشاهی ساسانیان و حمله ی اعراب به ایران می باشد. نویسنده کتاب ، حسن پیرنیا به عنوان سیاستمدار و تاریخ نگار ایرانی شناخته می شود. او پنج دوره نماینده مجلس شورای ملی بود و در دوران پایانی حکومت قاجار نخست وزیر ایران بود. تاریخ ایران باستان از مهمترین آثار او در دورانی که وزیر معارف بود، می باشد که در سه جلد منتشر شد. کتابی که اینجا معرفی شده است، تاریخ ایران قبل از اسلام نام دارد که شرح موجز و خلاصه ای از چهارده سده ایران پیش از حمله اعراب می باشد. در این کتاب، مولف نخست در مقدمه به موقعیت جغرافیایی ایران و نژاد ایرانیان و ممسئله مذهب و شکل حکومت و جایگاه خانواده پرداخته است. سپس به صورت مختصر به تاریخ ایلام و مسئله نژاد، زبان، خط و مذهب در این دوره پرداخته است. ایلام در سه دوره از قدیم تا 2225 قبل از میلاد ، از 225 الی 745 قبل از میلاد ، و از 745 تا 645 قبل از میلاد، معرفی و در مورد شاهان و وضعیت این دوره حکومتی بحث شده است. پس از آن به دوران مادها و معرفی شاهان مشهور این برهه پرداخته است و در آخر شرح مختصری از دوران تمدن مادی نگاشته است. فصل بعد کتاب درمورد شاهنشاهی هخامنشیان از کورش بزرگ تا داریوش سوم و حمله اسکندر مقدونی نوشته شده است. نویسنده نخست به پرتو افکنی بر دوران کورش بزرگ و خدمات و جنگ های او پرداخته است.
سپس نویسنده درمورد دوران داریوش بزرگ پرداخته و تشکیلات کشوری در این دوران و جنگ ها و حد و مرزهای شاهنشاهی و خصال و ویژگی های این شاه بزرگ سخن گفته است. عنوان فصل بعد کتاب: قشون کشی اسکندر به ایران و انقراض سلسله هخامنشی می باشد. فصل بعد کتاب درباره تمدن ایران در دوره هخامنشی نوشته شده است. وسعت دولت هخامنشی، تشکیلات، داوری و مجازات، سپاه، مذهب، طبقات، صنایع، آثار دوره ی هخامنشی در پاسارگاد، تخت جمشید، نقش رستم، شوش، سروستان و فیروزآباد، زبان و خط و کتیبه ها، از گفتارهای این فصل می باشد.
در ادامه نویسنده به اسکندر و جنگ ها و کارهای او پرداخته است. پس از دوران اسکندری، به پارت ها و شاهان اشکانی می رسیم. از ارشک نخست تا اشک 27 و 28 یعنی بلاش پنجم و در نهایت اردوان پنجم ، در این فصل بدانها پرداخته شده است. فصل بعد کتاب در باب اوضاع ایران در دوران اشکانی می باشد . بسط دولت اشکانی، تشکیلات دولت اشکانی، مذهب، زبان و خط، صنایع و فنون، تجارت، مسکوکات و مذاهب خارجه، از گفتارهای این بحث می باشد. پس از اشکانیان، دوران شاهنشاهی بزرگ ساسانیان را داریم. از اردشیر اول تا یزدگرد سوم که واپسین شاه ساسانی می باشد، در این فصل به زندگی و خدمات آنها پرداخته شده است. دوران خسرون انوشیروان دادگر، از گفتارهای مفصل این بخش از کتاب می باشد.
سپس نویسنده به حمله اعراب و جنگ های آنها با ایران پرداخته است. جنگ هایی مانند ذوقار، زنجیر، پل، قادسیه، جلولا و جنگ نهاوند، در این فصل در باب آنها نویسنده قلم زده است. در فصلی دیگر نویسنده درمورد تمدن ایران در دوره ی ساسانی بحث کرده و گفتارهای چون: طبقات، تشکیلات اداری، مالیه، لشکر، داوری، روحانیون، حرفت و تجارت، روابط ایران با دول خارجه از جمله گفتارهای این فصل کتاب می باشد. در ادامه، نویسنده در بحثی مفصل به مذاهب و کیش های دوران ساسانی پرداخته است. گفتاری در باب مذهب زرتشتی، مذهب مانی، مذهب مزدک، مهرپرستی، مذهب عیسوی و بودایی از گفتارهای این بحث می باشد. بحث بعد کتاب درباب اخلاق و مجازات ها در این دوران می باشد. سپس نویسنده به زبان، کتب پهلوی، ادبیات و تاریخ و خط در این دوران پرداخته است . وضعیت معماری و حجاری، کتیبه های ساسانی و شعر و نقاشی و موسیقی که در دوران ساسانی به اوج شکوه و عظمت خود رسید، از مباحثی می باشد که در این کتاب بدانها به صورت مختصر سخن گفته شده است.
نویسنده در پایان یک نظری اجمالی به چهارده قرن ایران باستان دارد و در باب خدمات و کارهایی شگرف و بزرگی که در این دوران در راستای تمدن بشری صورت گرفته است، قلم زده است.