کتاب نیرنگستان نوشته صادق هدایت که در واقع یک فرهنگنامه فولکلور است، کنکاش و تفحصی در زمینه آداب و اعتقادات و تشریفات و باورهای کهن و امروزین مردمان ایران می باشد. گفتارهای کتاب چنین است: آداب و تشریفات زناشوئی، تاریخچه، زن آبستن، اعتقادات و تشریفات گوناگون، آداب ناخوشیها، برای برآمدن حاجتها، خواب، مرگ، تفال ناشی از اعضای بدن، تفال، نفوس، مروا، مرغوا، ساعات - وقت - روز ، احکام عمومی ، چند اصطلاح و مثل ، چیزها و خاصیت آنها ، گیاه ها و دانه ها ، خزندگان و گزندگان ، پرندگان و ماکیان ، داو ودد ، بعضی از جشنهای باستان ، جاها و چیزهای معروف و افسانه های عامیانه. نویسنده کتاب چنانکه در این کتاب به بیان بسیاری آداب ناپسند بومی می پردازد، همچنین بسیاری از عادات و رسوم ایرانیان کهن را پسندیده و درست میداند و بسیاری از آداب ناپسند مانند قربانی کردن حیوانات که به عنوان نمونه از باورهای خرافی مردم ذکر میکند، حاصل اعتقادات انیرانیان میداند که به سرزمین ایران وارد شده است و مربوط به نژاد آریان نمی داند.

 

neyrangestan

 

بخش هایی از نوشتار نویسنده در دیباچه کتاب:
سرزمین ایران علاوه بر اینکه چندین قرن تاریخ پست سر دارد، مانند کاروانسرائی است که همه قافله های بشر از ملل متمدن و وحشی دنیای باستان مانند کلدانی، آشوری، یونانی، رومی، یهودی، ترک ، عرب و مغول پی در پی در آن با انداخته و یا باهم تماس و آمیزش داشته اند. از این رو کاوش و تحقیق درباره اعتقادات عوان آن نه تنها از لحاظ علمی و روانشناسی قابل توجه است بلکه برخی از نکات تاریک فلسفی و تاریخی را برایمان روشن خواهد کرد و پس از تحقیق و مقایسه این خرافات با خرافات سایر ملل می توانیم به ریشه و مبدا آداب و رسوم، ادیان، افسانه ها و اعتقادات مختلف پی ببریم. زیرا همین قبیل افکار است که همه مذاهب را پرورانیده، ایجا نموده و از آنها نگه داری می کند، همین خرافات است که کله ی آدمیزاد را در دوره های گوناگون تاریخی قدم به قدم راهنمایی کرده، تعصب، فداکاریها، امیدها و ترسها را در بشر تولید نموده است...

ولی چیزیکه مهم است باید دانست همه این افکار عجیب و غریب و متضاد و گاهی خنده آور و زمانی شگفت انگیز که به نام خرافات شهرت دارد یا در اثر تراوش فکر ملی پیدا شده یا نه و رابطه آنها با یکدیگر چیست؟
پیداست که توده ملت در همه جای دنیا تنها به فکر زندگیست و هیچوقت چیزی را اختراع نمی کند، ولی در هر زمان حتی در محیط های خیلی بدوی اولیه در میان توده های منفی که تشکیل اکثریت را می دهد کسانی پیدا می شوند که فکر می کنند و اختراع مینمایند یا به عبارت دیگر افکار و احساسات توده مردم را گرفته به صورت جمله های احکام آمیز در می آورند. و از همین طبقه است که توده عوام دانش و اعتقادات خودش را در بر میگیرد. ولی باید دانست که یک قسمت این عادات و خرافات که امروزه در نظر جامعه زشت و ناپسند می آید، بی شک فکر ایرانی آنها را ایجاد نکرده است بلکه در نتیجه معاشرت با نژادهای بیگانه و به واسطه فشارهای مذهبی و خارجی تحمیل شده است. بی آنکه خواسته باشیم این موضوع را تجزیه و تحقیق کامل بنمائیم می توانیم بر حسب اصل و مبدا این افکار را به چندین بخش قسمت کنیم. گذشته از تقسیم بندیهای فرعی که در این مختصر نمی گنجد آنها را به دو دسته عمده قسمت می نمائیم که بحث در هر کدام از آنها در جای خود موضوع جداگانه و مهمی است.

وضع افکار و زندگی به طور عموم و به خصوص وضعیت زن بعد از اسلام تغییر کرد چون اسیر مرد و خانه نشین شد، تعدد زوجات، تزریق افکار قضا و قدر، سوگواری، غم و غصه فکر مردم را متوجه جادو، طلسم، دعا و جن نمود و از کار و جدیت آنها کاست. یک رشته خرافات جدید از این راه تولید شدند.
نذرهای خونین، قربانی و تشریفات مربوط به آنهمه این عاداتوحشی از پرستش ارباب و انواع ناشی شده و به طور یقین اثر فکر ملل سامی می باشد چون انسان نادان و اولیه از قوای طبیعت می ترسیده و خودش را مقهور آن میدانسته. هرکدام از این قوا را خدائی تشنه خون پنداشته و برای فرو نشاندن خشم و حرص آنان این معاوضه و تاخت زدن را برای معافیت جان خودش تصور کرده یعنی مرا نکش و این جانور را بخور. این شاهکار فکر سامی و متعلق به کلدانیان و یهودیان و عربها بوده و در مذهب آرین قربانی خونین سابقه ندارد.

نباید فراموش کرد که دست ای از این آداب و رسوم نه تنها خوب و پسندیده است بلکه از یادگارهای روزهای پرافتخار ایران است مانند جشن مهرگان، جشن نوروز، جشن سده، چهارشنبه سوری و غیره... که زنده کردن و نگهداری آنها از وظایف مهم ملی به شمار می رود و برای آن باید مقدم جداگانه ای قائل شد

برای خرید کتاب نیرنگستان اینجا کلیک نمایید

دانلود کتاب نیرنگستان