کتاب آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان اثر اسماعیل دیباج
تاریخ آثار باستانی چاپ سال چهل و شش چاپ شورای مرکزی جشن های دو هزار و پانصد ساله است. که در ظاهری نفیس و مصور این کتاب را به چاپ رسانیده و اما نویسنده اسماعیل ديباج فرزند سيد مرتضي بسال شمسي در شهر تبريز بدنيا آمد تحصيلات ابتدائي و متوسطه را در مدرسه تمدن و مدرسه متوسطه محمديه ( دبيرستان فردوسي فعلي ) باتمام رسانيد و در مهرماه 1298 شمسي وارد خدمت دولتي در فرهنگ تبريز شد . آثار و ابنيه تاريخي منطقه آذربايجان غربي طي چند دهه گذشته به ميزان قابل توجهي مرمت و بازسازي شده‌اند و در فصول بهار و تابستان پذيراي صدها گردشگر از شهرهاي مختلف ايران مي‌باشند. مجموعه تاريخي تخت سليمان نيز در طول سالهاي گذشته توسط هيئت‌هاي مختلف باستان شناسي مورد كاوش‌هاي علمي قرار گرفته و الواح واشياء قيمتي و با ارزشي از اين منطقه بدست آمده است. نقش برجسته سنگي خان تختي كتيبه‌اي است كه در دل كوه تراشيده شده و مربوط به تصاوير چند تن از پادشاهان دوره ساساني است. پل پنج چشمه به جهت دارا بودن پنج چشمه به اين نام ملقب گشته و از آثار تاريخي دوره صفويه است. كليساي طاطاووس از زيباترين ابنيه مذهبي ايران است كه ارامنه به آن تاوي مقدس نيز مي‌گويند. اين كليسا داراي گنبد هرمي شكل دوازده ترك بوده و محراب و تالار اجتماعات آن از نظر معماري بسيار زيبا و با شكوه است گورستان بجاي مانده از دوره سلطنت پادشاهان سكائي، مربوط به نيمه هزاره اول پيش از ميلاد مسيح،دژ باستاني قلات گاه (متعلق به دوره سلطنت اورارتو) حدود 900 پيش از ميلاد مسيح و ستون باستاني كله‌شين (متعلق به دوره اورارتو) از ابنيه مهم تاريخ ايران پيش از اسلام ايران مي‌باشند. اين آثار هر يك گوشه‌هايي از تاريخ بسيار كهن ايران زمين را بيان مي‌نمايند و بويژه ستون سنگي فوق الذكر كه بر روي هرصفحه آن خطوطي به دو زبان آسوري و كلداني در بر گيرنده دعا و نيايش براي رب‌النوع شهر و شرح عمليات جنگي است; گوشه‌هايي از اوضاع و احوال سياسي و نحوه تفكرات مذهبي اقوام باستاني ايران را مشخص مي‌سازد.