تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز

کتاب تاریخ انقلاب آذربایجان و بلوای تبریز نوشته محمد باقر ویجویه

از زندگاني مؤلف اطلاع چنداني در دست نيست . وي ساكن محلة ويجوية تبريز بوده و در همانجا وقايع را ثبت كرده است (ويجويه ، ص 13). ويجويه اي ، قَدَك فروش (تاجر كرباس ) بوده و به همان عنوان شهرت داشته است . به نوشتة كسروي ، ويجويه اي در 1287ش كتابي در بارة رويدادهاي چهارماهة تبريز به نام بلواي تبريز نوشت . كدخداي محلة ويجويه ، او و فرزندش را دستگير كرد د در حق آنان اجحاف نمود و ويجويه اي پس از آزادي ، راهي استانبول شد. وي سرانجام در تبريز درگذشت و در قبرستان گَجيل («باغ گلستان » امروزي ) به امانت سپرده شد و جنازه اش چندي بعد به قم يا نجف اشرف انتقال يافت . تاريخ انقلاب آذربايجان ، كه بيشتر به بلواي تبريز شهرت يافته ، ظاهراً بار اول در يادداشتهاي حاج محمدتقي جورابچي ابهام ، مطرح شده است : «اين بلوايِ تبريز تفصيل خيلي دارد... وقايعي كه هر روزه اتفاق مي افتاد، او را در يك كتاب جمع نموده ، چاپ كرده اند». سپس كسروي (همانجا) به روشني از آن ياد كرده و در تاريخ مشروطة ايران (ص 714ـ 718)، پاره اي از مطالب آن را به اختصار نقل نموده است . بنا بر مطالب نخستين صفحة متن كتاب (ص 9)، ويجويه اي انقلاب آذربايجان و بلواي تبريز را روزبروز مي نوشته است . در پايان همين صفحه ، تاريخ غرة ذيحجة 1326 به چشم مي خورد. مطالب كتاب ، پس از حمد خداوند، با نكوهش «مستبدين خوش ظاهر» و ستايش دليريهاي ستارخان اميرخيزي و باقرخان خياباني آغاز مي شود . مطالب عمدة كتاب عبارت است از: شورش طهران در جمادي الا´خرة 1324 (ص 13)، عزيمت علما به قم و تحصن مردم در خانة وزيرمختار انگليس ، صدور فرمان مشروطه (همانجا)، درگذشت مظفرالدين شاه و به سلطنت رسيدن محمدعلي شاه (ص 15)، به توپ بستن مجلس و مسجد سپهسالار و شروع جنگ از 23 جمادي الاولي 1326 در تهران و تبريز (ص 22)، فعاليتهاي باقرخان در خيابان و ستارخان در اميرخيز (ص 24)، يادداشتهاي روزانه از وقايع تبريز كه بيشترين صفحات را دربر دارد، پيروزي مشروطه خواهان در شانزده رمضان (ص 181)، و شرح برقراري آرامش نسبي و اصلاحات مشروطه خواهان در تبريز و مرند و ديلمقان و خوي (ص 187ـ189).. مؤلف در صفحات پاياني كتاب ، از وضع سوق الجيشي آن روزها (شوال 1326) گزارشي آگاهانه مي دهد، از جمله در بارة اقامت عين الدوله در قِزِل٧جه ميدان در نزديك تبريز و ورود سيصد سوارة قزاق به سركردگي بولكونيك با «چهار عراده توپ » به باس٧مِن٧ج ، و مي گويد «در آنجا نشسته اند تا از پردة غيب چه بيرون خواهد آمد». وي پس از بيان دلايل پيروزي انقلاب مشروطه (رجوع كنيد به ص 191ـ192)، نيز از تعداد توپهايي كه «در مدت چهار ماه در تبريز... انداخته شده » و تعداد كشته شدگان طرفين و هزينه ها و ويرانيها گزارشي آماري داده است كه ابعاد و اهميت واقعه را نشان مي دهد.