کتاب دین مهر در جهان باستان نوشته مرتضی ثاقب فر
مجموعه گزارش های دومین کنگره ی بین المللی مهرشناسی حدود یک قرن پیش، یک پژوهنده ی انگلیسی با انصاف نوشت : «در ویرایش تازه ی دانشنامه ی بریتانیکا می بینیم که نیم صفحه درباره ی مهر نوشته شده است. شاید به نظر بیاید که می خواهم نظر شما را به دینی ناچیز در میان دین های کهن بکشانم. ولی باید بگویم که هر چند نخواهم توانست شما را به دریافت اهمیتی که این دین دارد بیدار کنم، دین مهر دینی هست و خواهد بود که نقشی جدی در تاریخ پرورش دین و بر مسیحت داشته است. کمی جستجو آشکار می کند که این دین کهن، که در زمان ما این اندازه کم از آن آگاهی داریم، در دوران چند سده در امپراطوری روم گسترده ترین دستگاه دینی بود، به سخن دیگر، در سده هایی که آن را مسیحی می خوانیم، دین مهر دربرگیرنده ترین دین در جهان غرب بود. پژوهندگان در این باره همداستان اند. برای پدران کلیسا، دین مهر خطرناک ترین خار در چشم بود و بازمانده های یادمانی آن از دوران امپراطوری روم پذیرش شگفتی آور آن را در میان مردم نشان می دهد. در خود کشور ما [ انگلستان ] که سیصد سال در دست رومیان بود، آن هم در دورا نی که فرض شده مسیحیت در سراسر امپراطوری رخنه و نفوذ داشته، هیچ یادمان و نشانی از مسیحیت به دست نیامده است، حال آن که یادمان هایی که برای بزرگداشت و ستایش مهر بر پا شده فراوان دیده می شود. در غارهای مهری، پیکرتراشی های مهر و نوشته هایی از این گونه یافت شده است : «به بهترین و بزرگ ترین خدا میترای شکست ناپذیر خداوند روزگاران» ... با این همه نشان که از دین مهر در سده های آغازین مسیحیت مانده است، هزار سال در پی آن می آید که هیچ گونه آگاهی از دین در دست نیست و چنین می نماید که نام فراموش شده ای در اروپاست. حتی در سده های پانزدهم و شانزدهم، باستان شناسان آن زمان یادمان های کشف شده ی مهری را نمایانگر خدایان و قهرمانان افسانه ای روم می پنداشتند»