کتاب سرزمین و مردم گیل و دیهم اثر محمدتقی میر ابوالقاسمی
با گزارشی کوتاه از مبارزات دهقانی مردم گیل و دیلم
کتاب چاپ طاعتی رشتی ذر سال پنجاه می باشد و به موضوع گيلان كه در اوستا از آن به اسم -وارنا اسم برده مي شود .مركز باستاني اقوام گوناگونی است كه معروفترين آنان دو نوع گيل و ديلم هستنديونانيان اين سرزمين را كادوسيان مي نامند. بعضي از محققين كادوسيان را از بوميهاي ايران قبل از آمدن آرياييها به اين سرزمين مي دانند . بنا به گفته دياكوئوف روسي قريب به سه هزار سال پيش، سرزمينهاي پرجنگل كاسپيان كادوسيان و گيلان (گيلها) در شمال خاك ماد قرار داشته است. گيل ها به تدريج با كادوسي ها بصورت تيره واحدي درآمدند. گيل ها در دوره حكومت مادها نيز كاملاً مستقل بودند؛ كورش هخامنشي با كمك گيل ها دولت ماد را منقرض كردگيلان در قرون اول و دوم هجري پناهگاه علويان و محل امني براي آنان بوده است . علويان با مردم خوش رفتاري نموده و در سختي ها با آنان همدردي مي كردند .گيلان در اواخر دوره قاجاريه، ترقي و پيشرفت زيادي كرد و به صورت دروازه اروپا درآمد و در نهضت مشروطه نيز گيلانيان نقش مهمي در به ثمر رساندن انقلاب داشتند.مردم گيل همواره مردمي آزاده بوده اند خاورشناسان بزرگ گيلان و سرزمين هاي ساحل جنوبي درياي كاسپين را داراي تمدن3 هزار ساله دانسته و برخي از آنان به وجود تمدني بزرگ در املش و ديلمان اشاره دارند