تاریخ فرهنگ ایران

کتاب تاریخ فرهنگ ایران اثر دکتر عیسی صدیق

نویسنده مشهورو کوشا عیسی صدیق، معروف به صدیق اعلم (متولد ۱۲۷۳ ش)، ادیب، نویسنده، مؤسس دانشگاه تهران.[۱] .[۲] عیسی صدیق در سال ۱۲۷۳ خورشیدی در تهران متولد شد. پدرش میرزاعبدالله شاملو ملقب به صدیق‌التجار اصفهانی از نوادگان میرزا مهدی خان استرآبادی بود. وی تحصیلات ابتدایی متوسطه را در مدارس ادب، کمالیه و دارالفنون فرا گرفت. در سال ۱۲۹۰ جزو اولین گروه از دانشجویان اعزامی به خارج در دورهٔ بعد از مشروطیت بود که عازم فرانسه شد. در سال ۱۲۹۷ دورهٔ دانشسرای ورسای را به پایان رساند و از دانشگاه پاریس دانشنامهٔ لیسانس در رشتهٔ ریاضی گرفت. چندی نیز در دانشگاه کیمبریج به‌عنوان دستیار پروفسور ادوارد براون به مطالعه و تدریس زبان فارسی پرداخت. طی دوران تحصیل در فرانسه و انگلستان که مصادف با اشغال ایران از طرف قشون بیگانه و مداخلهٔ مامورین دولت روسیهٔ تزاری در امور مملکت بود، عیسی صدیق به نگارش سلسهٔ مقالاتی در روزنامه‌های اومانیته ارگان حزب سوسیالیست و تایمز چاپ انگلستان پرداخت و از این راه و با کمک دوستانی نظیر ادوارد براون نسبت به عملیات سپاهیان بیگانه در ایران اعتراض و این عملیات ستمگرانه را تقبیح کرد. مقالات مذکور آن چنان تاثیری منفی بر حیثیت دولت روسیهٔ تزاری در محافل آزادی‌خواه اروپا نهاد که موجب شد سفیر روسیه در لندن به وزارت خارجهٔ انگلیس اعتراض کند و خواستار توقف انتشار چنین مقالات تحریک‌آمیزی شود. عیسی صدیق در سال ۱۲۹۷ به ایران مراجعت کرد و به سمت بازرس مدارس منصوب شد. چندی نیز رئیس فرهنگ گیلان، رئیس تعلیمات عالیه، معلم در مدرسهٔ حقوق، دارالفنون و دارالمعلمین مرکزی، رئیس دفتر وزارت فواید عامه، نمایندهٔ ایران در مجمع بین‌المللی آموزش و پرورش در ژنو و رئیس دفتر وزارت عدلیه بود. در سال ۱۳۰۴ به هنگام تشکیل مجلس مؤسسان، نمایندهٔ این مجلس بود. علاوه بر مشاغل دولتی و فرهنگی، در طول این سال‌ها مدتی نیز مدیر داخلی روزنامهٔ مرد آزاد بود که امتیاز آن را علی‌اکبر داور داشت. زمانی هم که علی اکبر داور حزبی به نام حزب رادیکال تآسیس کرد، عیسی صدیق در آن حزب به‌عنوان قائم مقام با وی همکاری کرد. در سال ۱۳۰۹ عیسی صدیق بنا به دعوت دانشگاه کلمبیا برای مطالعه و تحقیق به آمریکا رفت و موفق به اخذ درجهٔ دکتری در فلسفه از آن دانشگاه شد. همزمان با تحصیل در دانشگاه کلمبیا، بنا به درخواست عبدالحسین تیمورتاش وزیر دربار پهلوی، اقدام به تهیه و تنظیم طرح تاسیس دانشگاه (دارالفنون) تهران کرد. هم او بود که برای اولین بار واژهٔ دانشگاه را به جای دارالفنون به کار برد. دکتر صدیق در سال ۱۳۱۰ به ایران بازگشت و مامور تأسیس دانشگاه تهران شد. دکتر عیسی صدیق پس از بازگشت به ایران، ابتدا به سمت ریاست دارالمعلمین عالی انتخاب شد و سپس آن را هستهٔ مرکزی دانشگاه قرار داد. پس از تأسیس دانشگاه تهران در ۱۳۱۳، تا سال ۱۳۱۹ ریاست و استادی دانشسرای عالی و دانشکدهٔ علوم را عهده‌دار بود. در سال ۱۳۱۹ ادارهٔ کل انتشارات و تبلیغات را تاسیس کرد و به عنوان اولین رییس آن منصوب شد. او توانست در طی یک سال که ریاست آن را به عهده داشت، به تشکیلات متشتت و از هم گسیخته در رادیو که هریک از فعالیت‌هایش در هنگام افتتاح زیرنظر بعضی از وزارت‌خانه‌ها انجام می‌شد ساماندهی کند. بعد از استعفای رضاشاه و تشکیل کابینهٔ محمدعلی فروغی نیز این سمت را حفظ کرد. هرچند که یک بار به دستورشاه کم مانده بود از این سمت کنار گذاشته شود. مدتی نیز رئیس دانشگاه تهران بود. عیسی صدیق در تشکیل فرهنگستان ایران نیز نقش عمده‌ای داشت و به‌عنوان نایب رئیس فرهنگستان انتخاب شد. در همین دوره مجلهٔ آموزش و پرورش را بنیان گذاشت. دکتر صدیق در کابینهٔ محمدعلی فروغی که در ۳۰ شهریور سال ۱۳۲۰ تشکیل شد، برای اولین بار به وزارت فرهنگ منصوب شد و برای بار دوم در کابینهٔ علی سهیلی که در ۲۳ آذر ۱۳۲۲ تشکیل شد، به این سمت انتخاب شد. در کابینهٔ سهام‌السلطان بیات نیز که در ۴ آذر۱۳۲۳ تشکیل شد، و در کابینهٔ ۱۹ شهریور ۱۳۲۶ قوام‌السلطنه هم این سمت را حفظ کرد. مدتی رئیس دانشگاه تهران و استاد دانشگاه نیز بود. در سال ۱۳۲۸ به نمایندگی مجلس مؤسسان برگزیده شد. در مهر ۱۳۳۹ برای ششمین بار در کابینهٔ شریف امامی به وزارت فرهنگ منصوب شد. در سال ۱۳۲۸ در اولین دورهٔ مجلس سنا به عضویت آن مجلس انتخاب شد. پنج دوره سناتور انتخابی تهران بود و در تمامی ادوار نمایندگی، ریاست کمیسیون فرهنگ و هنر در مجلس سنا را عهده‌دار بود. دکتر عیسی صدیق در ۱۵ آذر ماه ۱۳۵۷ در تهران درگذشت. آثار

آثار

• اصول تدریس حساب و حل مسایل فکری، ۱۳۰۲
• صد مسئله حل‌شده حساب، ۱۳۰۲
• صنایع ایران در گذشته و آینده (ترجمه سخنرانی آرتور پوپ)، ۱۳۰۴
• اصول علمی علم تربیت، ۱۳۰۷
• اصول تعلیم و تربیت
• یکسال در آمریکا. ۱۳۱۱
• روش نوین در تعلیم و تربیت، ۱۳۱۴
• تاریخ مختصر فرهنگ ایران، ۱۳۱۶
• سیر فرهنگ در ایران و مغرب‌زمین، ۱۳۳۲
• تاریخ فرهنگ ایران، ۱۳۳۶
• تاریخ فرهنگ اروپا از آغاز تا عصر حاضر
• حقوق بین‌الملل
• دوره مختصر تاریخ فرهنگ ایران، ۱۳۳۴
• شرح حال و شخصیت و آثار فردوسی
• مشهودات چهل ساله در فرهنگ
• نه کنفرانس در خصوص تعلیمات عمومی
• یادگار عمر (خاطراتی از سرگذشت مؤلف)، ۲ جلد، ۱۳۳۸-۱۳۵۲
• چهل گفتار ذر بارهٔ سالگردهای تاریخی، یادبود دانشمندان معاصر، تاریخ و فرهنگ ایران، ۱۳۵۲