مخابرات استراباد

کتاب مخابرات استراباد اثر حسینقلی مقصودلو وکیل الدوله

کتاب مخابرات استرآباد به کوشش ایرج افشار چاپ 1363 نشر تاریخ ایران  سوژه های بکر و جذاب در دل رویدادهایی تاریخی قاجاریه! حسینقلی مقصودلو وکیل الدوله مخابرات استر آباد مجموعه ای دو جلدی از گزارش های حسینقلی مقصودلو وکیل الدوله است که به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت توسط نشر تاریخ ایران و تحت عنوان مجموعه متون و اسناد تاریخی، در سال ۶۳ به چاپ رسیده است. در مقدمه ی این کتاب آمده که( مخابرات استر آباد مجموعه گزارش های خواندنی و بهره بردنی است از واقعه ها و شایعه های سیاسی،اجتماعی و تاریخی و بسیاری از جریان های محلی منطقه وسیع گرگان و دشت ترکمن ((به اصطلاح روز استرآباد)) میان سال های ۱۹۲۴ تا ۱۹۵۸.یعنی از سرآغاز بنیانگذاری اصول نظامی سیاسی مشروطه تا پیشامد جمهوری شکست خورده. این گزارش ها بوسیله ی حسیتقلی آق مقصودلوی که در گرگان سمت وکیل الدولگی دولت انگلیس را پذیرفته بود، برای سفارت انگلیس در تهران آماده می شد و اگر تلگراف تهران دایر بود مستقیمأ به تهران، و الا گزارش به وسیله کونسولگری انگلیس در رشت مخابره می گردید.) این گزارشات شانزده سال را در بر می گیرند و انعکاس دهنده ی افکار مشروطه خواهی و حرکات دولتی و مردمی آن روزگار است. این گزارش ها مبتنی است بر کسب خبر از از هر گوشه و کنار و نقل اخبار ممنوع از کوچه و بازار و شایعه های شهری و نیز حاوی اخباری است که از مراجع دولتی و حکومتی به دست می آورده. جدا از اطلاعات سیاسی و مردم شناسانه ای که این مجموعه تمام و کمال در اختیار پژوهشگران قرار می دهد، نکته ی داستانی و قابل ستایش این گزارش ها، فرم قصه وار و منظم و پر تناقض این گزارش هاست که در کنار هم آمده اند. هر گزارش این مجموعه بیشتر از یک پاراگراف نیست و در دل همین پاراگراف هایی که هر کدام به تاریخ روزی نوشته شده اند، حقایق جذاب و بکری نهفته است. چیزی که برای من هیجان انگیز و دوست داشتنی بود این بود که بعضی از این گزارش ها به صورت زنجیره های نا منظم به هم ارتباط دارند و با زبانی کم تملق که در آن روزگار باب بوده، بدون هیچ اضافه و زیاده گویی ای روایت شده اند. البته شاید دلیل این زبان کم تملق، تلگرافی بودن این متن ها بوده باشد و اینکه دیگر مجالی برای این افاضات و اضافات برای نویسنده نمانده است. هم پو شانی و تناقض دو مسئله ی جالب در این گزارش هاست. برای نمونه در گزارشی می خوانیم که قربانت گردم امروز یکی فلان کسک را به قتل رساند و فلانی و فلانی قاتلش بودند و فراری شده اند یا کشته شده اند و یا در فلان روز دزدان به جایی دستبرد زده اند و از چنگ عدلیه فرار کرده اند و در گزارش بعدی سراغ موضوع دیگری رفته است و آن را مطرح می کند، اما ناگهان در جایی می گوید قربانت گردم به پیوست گزارشی که در فلان روز و تاریخ برایتان ارسال شد، کاشف به عمل آمد که اتفاق فلان که در گزارش شماره چندم به اطلاع رسید، اصلش این بوده و مثلأ قاتل کسی دیگر بوده و یا دزدان فلان مال را گرفته اند و به کارهای زیادی اعتراف کرده اند . جالب اینکه با تلاش مرحوم افشار و آقای دریاگشت، ما این فاصله ی تاریخی را می توانیم با چند ورق برگردانیم و هر دو عدد گزارش ها را در مقابل هم و در یک کتاب داشته باشیم. از این کتاب بهره های روایی و داستانی فراوانی می توان برد و پیشنهاد می کنم برای یک بار هم که شده آن را ببینید و لحظاتی را با این روایت های شیرین و نوستالوژیک سر کنید.