کتاب اخلاق الاشراف نوشته عبید زاکانی
مقصود هزل، ياوه گويي و هرزه سرايي است، اما عبيد نه ياوه مي گويد و نه هرزه مي سرايد. در واقع، هزلهاي عبيد، جد كامل است، اما لحن سخن و بيان او با جد گويان ديگر فرق دارد. بدين معني كه او مطالب جدي و مسائل واقعي و دردهاي گريبانگير مردم را در جامه شيرين لطيفه و طنز دل انگيز بيان مي كند. و مي توان گفت كه جلوه درخشان ذوق و هنر عبيد در نكته يابي و انتقادهاي ظريف اجتماعي است در لباس طنز و لطيفه هاي دلنشين، و از اين نظر كار او در ادب فارسي يگانه است. شاید تعج�'ب کنید که در این مقد�'مه عبید زاکانى شاعر را جزو رجال علم اخلاق، سیاست و علم الاجتماع و در ردیف خواجه نظام الملک و ابن مسکویه و خواجه نصیر طوسى و ابن خلدون مى‌آوریم، زیرا عبید در میان ما ایرانیان به هزل و هجوگویى بیشتر شهره است تا به بحث در علم اخلاق و سیاست و ادارۀ مملکت. ام�'ا باید در اینجا بگوییم که در همۀ دورۀ تاریخ اسلامى ایرانى، وى گذشته از شاعرى و طنزگویى، از بزرگترین علماى سیاسى و اجتماعى نیز بوده است و به ویژه از لحاظ روان‌شناسى اجتماعى و سیاسى مردى بسیار دقیق النظر و تیزبین بوده و اندیشه‌هاى دقیق و عمیق دارد. اگر غرب بتواند مثلا امثال ماکیاولى و هابز و ولتر را از زمرۀ صاحب‌نظران سیاسى خود بیرون بگذارد ما نیز مى‌توانیم و حق�' داریم عبید را عالم سیاسى بخوانیم. اخلاق الاشراف عبيد زاكاني با ساير آثار او هم در روش طنزپردازي و هم در زمينه ها و مضامين طنز متفاوت است. در اين رساله، عبيد با استفاده از نقيضه سازي از سخن شاعران و نويسندگان پيشين، به توصيف وضعيت طبقات مختلف اجتماع خصوصاً طبقات فرادست جامعه مي پردازد و با توجه به انحطاط اخلاق و مرگ فضيلت ها، به طريق كنايه و تهكم، اخلاق را مايه تباهي و بي اخلاقي را مايه سعادت مي داند. باژگونگي مفاهيم و مسلمات ديني و اخلاقي و نيز اصرار عبيد بر فضاسازي هاي هزل آميز از اجتماع عصر خود، نشان از موقعيت سياسي- اجتماعي ايران در عصر او دارد.