چهارده رساله فارسی از صاین الدین ترکه اصفهانی

کتاب چهارده رساله فارسی از صاین الدین ترکه اصفهانی نوشته صائن الدین علی بن محمد ترکه اصفهانی - علی موسوی بهبهانی - سید ابراهیم دیباجی

چهارده رساله فارسی اثری است از صائن الدین علی بن محمد بن محمد معروف به ابن ترکه از علما و عالم زادگان اصفهان. صاین الدین علی بن محمد بن محمد ترکه اصفهانی (770- 836 ه.ق) از علما و عالم زادگان اصفهان است. جد�' او سید محمد ترک و اصل آنان از خجند است،‌ از این رو به «ترکه» معروف گردیده‌اند. مهم‌ترین اثر علمی وی،‌ «تمهیدالقواعد» است، در واقع ابن ترکه،‌ بیشتر با این کتاب شناخته می شود. وی در علوم معقول و منقول، تصوف عالی و علوم قدیمه و غریبه چون علم به نقطه، حروف و اعداد تبحر داشت و در هر باب آثار و نوشته هایی دارد که بر علم او گواه است. محمدتقی بهار در باره چهارده رساله فارسی، در جلد سه سبک شناسی نوشته‌است: در این دوره (قرن نهم) کتب علمی ای دیده می‌شود که به سبک نثر فنی،‌تألیف و تحریر شده است و این کتب و رسالات، بسیار ذی قیمت و نفیس است؛ چه گذشته از مقام علمی،‌ در عالم خود تازگی دارد‌؛ زیرا که بعد از این هم کتاب علمی به نظر نرسید که به شیوه نثر ادبی و فنی تحریر شده باشد. مولف این رسالات،‌مردی است که جز در نزد زمره‌ای از اهل علم که به مطالعه عرفان و فلسفه جدید تصوف که شیخ محی الدین عربی و شیخ شهاب الدین و معاصران ایشان به وجود آوردند اشتغال دارند، در نزد دیگران معروف نیست و شرح حال او به اختصار در کتب معاصر تیموریان ذکر شده است و حق چنین مردی ادا نگردیده است. در اینجا مختصری از این چهارده رساله را ذکر می‌کنیم: رساله ضوء اللمعات یا شرح لمعات عراقی شرحی است عرفانی بر لمعات فخرالدین عراقی که به دلیل کوتاهی و گویایی و در برگرفتن نکات ظریف و دقیق عرفانی‌، از کتابهای کم نظیر عرفانی به شمار می‌اید. کتاب اسرار الصلوه مولف در این رساله به اسرار عرفانی نماز پرداخته است و احکام فقهی را نیز با رنگ عرفا بازگو کرده است. رساله شق القمر و ساعت این رساله درباره شق القمر و چگونگی آن از سوی پیامبر اکرم است، مولف در این رساله اقوال گوناگونی درباره شق القمر و معاد از حیث جسمانی بودن و یا روحانی بودن آن آورده است. تحفه علائیه مولف در این کتاب از علاء الدین که گویا میرزارکن الدوله،‌ علاءالدین فرزند میرزا بایسنغر باشد،‌یاد کرده است و از اهتمام او به علوم و معارف ستایش نموده است. نفثه المصدور اول این رساله دفاعیه مولق از اعتقادات خویش نزد شاهرخ میرزا پادشاه تیموری است. نفثه المصدور دوم در این رساله نیز همچون رساله قبلی، نموداری است از اوضاع اجتماعی آن زمان و دفاعیه‌ای است در برابر اتهاماتی که بر مولف وارد شدها ست و او آن را برای بایسنغر نوشته است. رساله اعتقادات انگیزه مولف از نوشتن این رساله اقتدا نمودن به حضرت هود (ع) در گواه یافتن آن حضرت بر اعتقادات خود است و با آوردن آیه‌ای که به این نکته اشاره دارد،‌امیرزاده شاهرخ و حاضران روزگار خود را بر عقایدش گواه گرفته است. اعتقادیه این رساله نیز تاکید و تایید است بر آنچه مولف در رساله اعتقادات آورده است. رساله در معنی قابلیت محور بحث در این رساله،‌ تفاوت استعدادها در امور معنوی و سیر و سلوک می‌باشد. رساله در بیان معنی عرفانی علم صرف یا صرف القلوب صاینی تبیینی عرفانی از علم صرف ارائه داده می‌شود.< br> شرح حدیث «عماء» این رساله مختصر حدیث عماء مورد شرح و بررسی قرار گرفته است. شرح حدیث ان لکل شیء قلبا و قلب القرآن یس مولف شرخ مختصری از این حدیث آورده و در ضمن آن به تبیین قلب ظاهری و باطنی پرداخته‌است. نامه به فیروزشاه صاین الدین به فیروزشاه بن ارغون شاه که از امیران آن روزگار بوده و مدتی اداره امور هرات می‌نموده، این نامه را نوشته و از او یاری خواسته است. شرح ده بیت از محی الدین ابن عربی