کتاب نقش پنهان اثر محمد محمد علی
داستان « نقش پنهان » نخستین بار در سال ۱۳۷۰ منتشر شده است. اما به دلایلی آنچنان که باید مجال آن را نیافت تا مورد توجه منتقدان قرار گیرد. محمدعلی در سال ۱۳۸۰ این رمان را با اندکی ویرایش دوباره منتشر کرد که این بار و ده سال پس از انتشار نخست آن، آرا و نظرات گوناگون را برانگیخت. رمان نقش پنهان که نام یکی از داستان های کوتاه محمدعلی را که در دنیای سخن چاپ شده است _ و بعدها به «خورشیدهای سنگی» تغییر نام داد _ برخود دارد، نگاهی گذرا به تاریخ معاصر کشورمان است که در برگیرنده سال های پایانی حکومت پهلوی، وقوع انقلاب و آغاز جنگ است. مفهوم عدم قطعیت که پس از این اثر در رمان های « باورهای خیس یک مرده » و « برهنه در باد » نیز به کار گرفته می شود، در این اثر به شکلی کاملاً درونی شده و نه سطحی، به چشم می آید. اگر تا پیش از انقلاب به دلیل شرایط خاص اجتماعی نویسنده با قطعیت می توانست از آرمان ها و ایده آل ها سخن بگوید و حوادث اطرافش را به شکلی مطلق مورد بررسی قرار دهد، وقوع انقلاب و آغاز جنگ و شرایط اجتماعی و سیاسی جدیدی که پدید می آید آن قطعیت پیشین را، که غالباً از نویسنده مصلحی اجتماعی، سیاسی و… می ساخت، در نگاه نویسنده از میان می برد. در « نقش پنهان » پدر راوی به قتل می رسد؛ قاتل مشخص است و تمامی شواهد لازم نیز موجود، اما دادگاه به دلایلی از صدور حکم سر باز می زند. راوی نیز در این میان در باورهای پیشین خویش دچار شک و تردید می شود، درصدد کشف حقایق و روابط پنهان برمی آید و خواننده را نیز همراه با خویش با تعلیق حاضر در ساختار داستان درگیر می سازد. روایت محمد محمدعلی در « نقش پنهان » شرحی بر تمامی این عدم قطعیت ها است.محمدعلی برخلاف بسیاری از نویسندگان که در دهه شصت به خلق آثار داستانی دست می زنند، خود و خواننده اش را در گذشته غرق نمی کند. روایتی که محمدعلی برمی گزیند روایتی سیال است که غالباً از گذشته آغاز می شود و به امروز می رسد. این حرکت و پویایی در ساختار داستان نیز به گونه ای دیگر به چشم می آید، یعنی نویسنده که در ابتدا قالبی واقع گرایانه را برگزیده است به تدریج و با بهره گیری از کابوس های راوی، خواننده را به جهان نمادین و سرشار از اوهام رهنمون می سازد. محمدعلی در این اثر بار دیگر ویژگی های خود را، به عنوان نویسنده ای که در جهت تطبیق جهان داستانی خود با روش های نوگرایانه حرکت می کند اما در عین حال همچنان اصول گرا به شمار می رود، به تصویر می کشد. قاتل مشخص است، مقتول مشخص است، دادگاه همه‌چیز را می‌داند، اما به دلایلی مبهم، دادگاه به تاءخیر می‌افتد و اجرای عدالت به سرنوشت و مبارزه‌ی زندگی راوی مبدل می‌شود. اما به محض اجرای عدالت، نامه‌ی قاتل به وکیلش به دست راوی می‌افتد و انگیزه‌های قاتل برای این قتل، زندگی راوی را زیر و رو می‌کند. “من یک ایرانی تمام عیارم. فکر می کنم باید شریک غم دیگران باشم و شادی دیگران مربوط به خودشان است. رفتن به مجلس ختم را ضروری می دانم ولی حضور در مجلس عروسی را نه. وقتی قتلی اتفاق می افتد، مرگ برایم جذابیت بیشتری پیدا می کند. برای همین احمد خان را فرستادم بالای دار. بالای دار نه. عرصه را بهش تنگ کردم تا خودکشی کند. جذابیت داستان نقش پنهان در پشیمانی راوی از قصاص قتل پدرش است.” منبع: وب‌سایت محمد محمدعلی