کتاب گلگشت در شعر و اندیشه حافظ نوشته محمد امین ریاحی
مولف تحقيقش را بر اوضاع اجتماعي و تاريخي و تحولات روحي و فشارهاي حكومتي روزگار حافظ و پيش از او گذاشته. او حافظ را همدردي از مردمان قرون اعصار ديده و در احوال آن حافظ و مردمان همدرد او بتحقيق برخاسته و بنابراين به نتايجي رسيده است كه دلنشين تر از تمام آن مشروحات و كتب و نقدها و تحقيق ها و تفحص هاي علامانه و مدعيانه ي ديگران است. استاد رياحي حافظ را نه صوفي مي داند و نه مشرع و نه متحجر و قشري و نه لاابالي و نه باده خواري مست لا يعقل و بي بند و بار و بي غم، نه بازاري و زرپرست مي داند و نه گدا و حكومت نشيني محتاج يك لقمه نان، نه درباري مي داند و نه ضد ارباب مسند رياست و حكومت. نه دستي مي بوسد و نه دستش را مي بوسند. نه به آسماني فكر مي كند و نه از غيب و خداي آسمان يكسره بريده است. درباره ي حافظ، زندگي او، مذهب و مشرب او، اينكه قرآن را به چند روايت از حفظ داشته است، اينكه صوفي بوده يا نبوده است، اينكه سني بوده است و يا شيعه بوده است، اينكه در دربار پادشاهان آل مظفر جيره خوار بوده است يا نبوده است، اينكه شرابخواره بوده است يا نبوده است، اينكه در سير و سلوك عرفان مذهبي راهسپر بوده است و بمقاماتي رسيده است يا رندي لاابالي بوده و چهار تكبير زده بر همه ي آنچه كه هست، بخصوص در شصت سال اخير كتابها و مقالات بي شماري پرداخته اند. گروهي آن گروهي اين پسنديده اند. تضاد آراء و عقائد و اختلاف نظرهاي محققان و شارحان و ناشران و مفسران و اديبان و اهل ادب و شعر و قافيه و عرفان و تصوف و مذهب و فلسفه تا بدانجا كشيده شده است كه در زمان ما هم اكنون مكتبي به نام «حافظ شناسي» جان گرفت و هر عالم و عارف و اديب ليبي از جهات و نقطه نظرهاي مختلف پاي در اين دائره ي وسيع نهاده است و نقشي و رنگي و خيالي بر لوح دانش و بينش زده است، و فارسي زبان و ترك و تازي گوي و فرهنگي لسان همه و همه در اين راه رهسپر گشته اند. اما اين بحث بي انتها جز در بازار اديبان و شاعران و فيلسوفان و عارفان و مدعيان اينگونه علوم رواج ندارد و شيفتگان حافظ و دلبستگان باو و عاشقان كرامت موسيقي دل انگيز شعر او معتقدين به حافظ لسان الغيب يعني مردمان عوام بي سواد يا كم سواد روستائي و شهري نه آن مباحث پرهياهو را مي خوانند و نه درك مي كنند و نه بدانها دلخوش دارند و حتي نه از آنها اطلاعي به دست دارند. اما كار دكتر رياحي چيز ديگري است. او تحقيقش را بر اوضاع اجتماعي و تاريخي و تحولات روحي و فشارهاي حكومتي روزگار حافظ و پيش از او گذاشته. او حافظ را همدردي از مردمان قرون اعصار ديده و در احوال آن حافظ و مردمان همدرد او بتحقيق برخاسته و بنابراين به نتايجي رسيده است كه دلنشين تر از تمام آن مشروحات و كتب و نقدها و تحقيق ها و تفحص هاي علامانه و مدعيانه ي ديگران است. استاد رياحي حافظ را نه صوفي مي داند و نه مشرع و نه متحجر و قشري و نه لاابالي و نه باده خواري مست لا يعقل و بي بند و بار و بي غم، نه بازاري و زرپرست مي داند و نه گدا و حكومت نشيني محتاج يك لقمه نان، نه درباري مي داند و نه ضد ارباب مسند رياست و حكومت. نه دستي مي بوسد و نه دستش را مي بوسند. نه به آسماني فكر مي كند و نه از غيب و خداي آسمان يكسره بريده است.