کتاب گزینه اشعار منوچهر شیبانی گزینش علی بابا چاهی
شیبانی در همین شعرهای کم و بیش موزون و با تصویر آفرینهای سوررئالیستی، راه را بر ضعف بیان خود میبندد و گاه با حرکت تصاویر، بیانی موجز می آفریند. «پاریسی ها در وزن و بی وزنی با «سرابهای کویری» وجوه مشترکی دارد. جز اینکه سرابهای کویری در کنار بی وزنی به فشردگی بیان کم و بیش بی اعتناست و «پاریسی ها از مکانیزم ایجاز و وجه موسیقایی بیشتری بهره مند است.
اما آنچه شعرهای این دو دفتر را سخت به هم گره می زند. نگاهی است شرقی که رنگی جز مهربانی ندارد. و حرف آخر اینکه بدعت و جسارت در فرم و محتوا در شعر شیبانی آن قدر هست که نگاه توطلب نیما را به خود فرا میخواند و او را در عداد گویندگانی می گذارد که باید ادبیات معاصر متوجه آن باشده بی دلیل نیست که نیما با کلامی مطمئن و مهرورزانه خطاب به شیبانی جوان مینویسد: ... خیلی پیش از این که نقاشیهای دلپسند شما را ببینم با اشعار شما آشنا جواب به اندازه بی فایده مصراعها و اسات و اندیشه های خود را برای نواخت دست و پا بسته بودم....
شما به رمز کار پی برده اید نمی کنید. آقای شیبانی من به شما جرئت نمیدهم من با اشاره هایی که میکنم نزدیکی بیشتر به خودم در هنری که ملت ما به آن احتیاج دارد می دهم و زیاد نزدیکی میدهم خیلی زیاد به همان اندازه که شما خودتان خواسته اید نزدیکی داشته باشید این نزدیکی به تکنیک لازم و بی برو برگرد، مفید برای مطالب روزانه است که طبقه چشم به راه ما منتظر آن است.
اگر شما توانسته باشید جواب این همه استفائه ها را ندهید جواب به هیچ چیز را نداده اید. اشعار شما از این حیث در نظر من کمال اهمیت را دارد...
خرید کتاب گزینه اشعار منوچهر شیبانی
از سوی دیگر نیما انسانگرایی خالص و عدالتخواهی تاب و فارغ از تقیه و تحزب دست و پاگیر شعر شیبانی را هوشمندانه در می یابد و در ادامه همین نامه می نویسد: آدم خنده اش میگیرد از ساده لوحی بعضی از رفقا بعضی از رفقا متوقع اند که اگر شاعر و نویسنده سرفه و عطسه هم می کند. سرفه و عطه او اجتماعی باشد و حتماً به آن اندازه که طبقه معین می خواهد در آن فایده پرهیز از اوزان متداول به کارگیری اوزان رقص انگیز و نوسان بین چند وزن شعر درگیری دارد. انتخاب اوزان حدوداً رقص انگیز نیز شاید علاوه بر : نشان میدهد که ذهن شیبانی ذاتاً با وزن یعنی با ما کی نوعی سرکشی از تقید اوزان به حساب آید. تطابق شیبانی شاعری مردمی و مضمون گراست. از این رو او برخلاف تندرکیا که بی وزنی و چند وزنیهای ناشیانه در «شاهین هایش را بهانه ای برای مطرح کردن شعر خود قرار میدهد فقط به فکر تسریع بیان از طریق سرپیچی از اوزان قرار دادی است. گاه همین سرپیچی تعین ویژهای به کلام شیبانی می دهد شیبانی درست همینجاست که طراح چند صدایی و تنوع در وزن در شعر امروز به حساب می آید.
او حتی پیش از شاملو شعر بی وزن می سراید و چند وزنی نیز نخستین بار در شعر او تجربه میشود اما شیبانی در این مورد فقط پیشنهاد کننده باقی می ماند. قبلا به شعر «حفره» اولین شعر منثور شیبانی در «آتشکده خاموش» اشاره ای کردم، افزون بر این آتشکده خاموش در برگیرنده ۵-۶ شعر منثور دیگر نیز هست که بجز «حفره» دیگر شعرها تاریخ بعد از ۱۳۲۵ را دارند. تأکید شیبانی اما بر شعر منثور از ۱۳۳۴ به بعد است که صورتهای پخته تری از این گونه شعرها را به دست میدهد. شعر «حفره» نخستین شعر منتور شیبانی مثل برخی دیگر از شعرهای او با نوعی وزن آغاز می شود: شیبانی غالباً با شعر بی منظور و غایت كانت دمساز نیست. او می خواهد فرزند زمان خود باشد. فرزندی که همۀ هوش و حواسش متوجه این نکته است که شاعر وجدان نا آرام عصر خویش است».
در «آتشکده خاموش»، شیبانی شعر را صرفاً انعکاسی کلی و بدیهی از واقعیت نمی داند در اینجا دیگر او با تصویرپردازی و فضاسازی، سر ستیز ندارد و به جنبه های هنری شعر ارزش قائل است. شیبانی که دلبسته واقعیتهاست به اسطوره ای کردن واقعیتهای ، شهره سیز علاقه مند است. گاه پدیدههای یک شعر داستانی را از واقعیت به تخیل و از تخیل به افسانه و اسطوره عبور میدهد. از این رو مرغ سپیدبال و نوک سیاه در شعر «گل نی» با وجه روایی ـ وصفی خود، بافتی حدوداً اسطوره ای به خود می گیرد.
ن فرود می آید و دیگر بر زمین و آرزوهای بر باد رفته مسکن می گزیند نشاندهنده تضادهای موجود در محاوره این دو مرغ که یکی از لای ابرها به nahaton مردمی است که گناه آنان سپید بودن یعنی بی گناهیشان است گروهی از کلمات در شعر شیبانی هم علایق تاریخی شاعر را نشان می دهد و هم ایجاد کننده تصویرهای و هم آلودی ه کم و بیش گرایشهای تاریخی دارند. طبل، مارسیاه کنیزکان ،زنگیان ،مشعل دهلها، موبدان دود عود بغداد، تیسفون، دار تابوت قندیل گنبد مسجد شبستان چلچراغ رواق و... این کلمات وقتی به واقعیتی مرئی یا تصویری بدل میشوند و با نوعی ایجاز در یی «نشان دادن» و نه صرفاً «گفتن چیزی بر می آیند حیات تازه ای پیدا می کنند؛ وقتی وزن و تصویر نیز در کار دلبریاند شاعر این حسن اتفاق را به فال نیک میگیرد تا رازی را که دریافته است. عریان و مؤثر بیان کند.
خرید کتاب گزینه اشعار منوچهر شیبانی گزینش علی بابا چاهی چاپ اول 1371 انتشارات مروارید