کتاب در دربار شاهنشاه ایران اثر انگلبرت کمپفر ترجمه کیکاووس جهانداری
پروفسور والتر هينتس که ترجمه این از زبان لاتینی به زبان المانی زیر نظر وی انجام گرفته درباره اهمیت آن در مقدمة میسوط خود گفتنی ها را گفته است و خوانندگان خود در خواهند یافت که در آن باره علوی نشده و این سفرنامه را از هر حیث میتوان با آثار گرانقدری نظیر سفر نامة تاورنیه و شاردن و دلاواله و اولناريوس و رافائل دومن و دیگران از این دست برابر دانست. مترجم فارسی این کتاب نیز از هر جهت با نظر پروفسور هینتس هم آواز است و در این سطور تنها به ذکر چند نکته برای روشن شدن ذهن خوانندگان اکتفا می ورزد باید در نظر داشت که وقایع و حوادت مذکور در این سفرنامه در عصر شاه سلیمان یعنی اواخر دوره صفویه که دوره انحطاط ایران است. رخ داده و بدین دلیل نباید ان اوضاع و احوال را به ادوار دیگر تصمیم داد. و حتى آنرا اثينة تمام نمای مملکتداری شهریاران صفوی شمرد.
همانطوریکه خوانندگان ملاحظه خواهند کرد کمیفر گاه بیگاه از مقايسة مقتضیات حاکم بر کشور ایران در روزگار شاه سلیمان با آنچه در آلمان و اروپا رسم و رایج بوده خودداری نکرده است و در برخی از موارد هم آرزو داشته است که کاش در کشور وی نیز وضع بدان منوال می بوده صفحه ۱۴۱ و غیره). کمپفر در گزارشهای خود همواره دید شخصی داشته است و بدین لحاظ از اظهار عقاید او بعنوان سند و مدرک نمیتوان بهره مند شد و اطمینان هم نمی رود که وی در ایران نظرات نموه هیچگاه را مخطا نپیموده باشد.
بهمین دلیل مترجم فارسی در قم دوم از فصل یازدهم کتاب که موقوف است به بحث درباره آداب و رسوم در باریان، در حدود يك صفحه از متن را حذف کرد و آن هم بدان دلیل که نویسنده با توقف نسبة كوتاهش در کشور ما به خود اجازه داده بود که به صورتی کلی و قطعی دربارة همه ملت ایران قضاوتی نادرست کند و طرز رفتار و اعمال تنی چند از معاشران خود و صاحب منصبان دیوانی را که معلوم نیست مردانی از چه قماش بوده اند مبنای اظهار نظر درباره همه مردم مملکت ما قرار دهد. اظهار نظرهای مؤلف درباره دین اسلام اغلب سطحی و گاه بسیار عامیانه است و این مطلب از طرف مترجم فارسی در حاشیة کتاب به کرات توضیح داده شده است و نیازی بتکرار آن در این مقام نیست به همین علت از ترجمه در حدود دو صفحه از کتاب (صفحات ۲۸ و ۱۷۲ ترجمه) که به هیچوجه صحت نداشت و ابدا به کار تحقیق علمی نمی آمد صرفنظر شد. در این کتاب هر جا نکته ای به نظر مترجم فارسی رسید که شایسته توضیحی بود.
در ذیل صفحات ذکر شد و با قرار دادن کلمه مترجم بین دو هلال از سایر حواشی که بدون امضاء است و همه متعلق به والترهينتس مشخص گردید. در پایان بر خود فرض میدانم که از مساعدتهای انجمن آثار ملی و بخصوص از لطف همیم تیمسار سپید آق اولی که از هیچ بزرگواری در کار طبع این کتاب فرگذار نکرده اند، سپاسگزاری کنم. تعداد مقالات و گزارشهائی که درباره ایران تالیف شده و به چاپ رسیده به هزارها بالغ می گردد.
با وجود این در بین انها آثاری که دارای اهمیت اساسی و درجه اول باشد نسبة الاقامت سفر نامه انگلبرت کمیفر (۱۷۱۶ - ۱۶۵۱) سیاح معلق المانی از این افت شمرده می شود. در این کتاب توصیفی مفصل، جاندار و قابل اطمینان از دربار شاه ایران در اصفهان در طول نیمه دوم قرن هفدهم به دست داده شده است. از شاه و وزیر اعظم وی تا ادندار باشی رئیس انبار میزم) میں صاحب منصب یا خدمتگزار دیوانی از قلم نیفتاده است.
خرید کتاب در دربار شاهنشاه ایران اثر انگلبرت کمپفر ترجمه کیکاووس جهانداری
توصیف کمیفر از کاخها تفرجگاهها قصور حرمسرا وباغها چنان دقیق و رساست که حتی امروز میتوان برمبنای آن قسمتهایی را که از بین رفته است تجدید بنا کرد. تشکیلات داخلی دولت و امور اداری، دسیسه های رایج در دربار آن روز کار دخالت قوای دولتی و دینی در امور یکدیگر، به طور مختصر همة مظاهر زندگی عمومی آن عهد در ضمن بیان مشاهدات نویسنده به وضوح تمام در برابر دیدگان خواننده قرار میگیرد.
اما این گزارشها و وصفهای نویسنده که خود شاهد و ناظران بوده به زبان لاتینی تحریر شده است هنگامی که من در دوره زستانی سال ۳۶ ۱۹۳۵ در دانشگاه برلین انجمنی را برای تحقیقات درباره ایران بنیاد نهادم این وظیفه را پیشنهاد آن قرار دادم که تحریری به زبان المانی از دفتر اول سفرنامه کمپفر تحت عنوان «نوادر دلپسنده فراهم آورد. پس از اینکه در تابستان سال ۱۹۳۷ به دانشگاه گوتینگن فراخوانده شدم کار آغاز شده را دنبال کردم تا سرانجام در بسیار سال ۱۹۳۸ ترجمه متن لاتينی به صورت ابتدائی خود حاضر و آماده شد.
در کار این ترجمه اعضاء زیر از انجمن مذکور در فوق مشارکت داشتند دکتر برتولد شپولر (گوتینگن) نیمی از کتاب و دقیقتر بگویم فصلهای دوم ششم هفتم دهم یازدهم چهاردهم و شانزدهم را به تمامی و قسمتی از فصلهای یک و سه را ترجمه کرده اند: دکتر ویلهلم ایفرس (اصفهان) ترجمه فصل نهم و نیمی از فصل اول را به عهده داشت؛ دکتر مانس هارتمان (ب رلين) فصول دوازده و سیزده را به پایان برد؛ دکتر مانسی رومر (گوتینگن) ترجمة فصول پنجم و هشتم، الویس کرانتس (گوتینگن) فصل چهارم دکتر کارل گورگ فراپیر فن براند نشتاین مشترکا با دکتر هلموت براون هر دو در برلین) فصل پانزدهم و دکتر ولفگانگ هاگ (برلین) بخشی از فصل سوم را متعهد شدند و کار را به انجام رسانیدند.
این ترجمه المانی ابتدائی در ضمن تمرین های انجمن مزبور به مدت شش نیمسال مورد مداقه قرار گرفت قبل از هرچیز می بایست تكليف اصطلاحات متعدد حاصله اداری آن عید که فهرستی از آنها در ذیل کتاب بدست داده شده تعیین گردد. تازه پس از انجام این کار من توانستم تحریر قطعی این کتاب را به زبانی المانی شروع کنم. پس بدین ترتیب می بینیم که کتاب حاضت حاصل کار دسته جمعی مستشرقین جوان آلمانی است. در مورد این چاپ باید توجه داشت که کار با منحصر به يك ترجمة محض نبوده بلکه آنرا به صورتی تازه عرضه داشته ایم و مثلا بعضی از عبارت پردازیهای لاتینی رایج در آن دوره را کوتاه و سیوهای ناچیز مؤلف را بدون یادآوری اصلاح کرده ایم آن قسمت از خطاهای کمیفر که گناه آن به گردن راویان و افراد مورد اطمینان او بوده در حاشیه اصلاح شده است. پس بدین ترتیب کتاب حاضر شامل تمام اصل آن است که به لاتینی تحریر شده است. در تحریر حواشی حتی المقدور به اختصار کوشیده شد.
از مقایسه گزارش کمیفر با آثار سایر سیاحان معاصر او احتراز کردیم زیرا این کار موضوع تعلیقی دیگر است درباره تاریخ سیاسی و اداری ایران در قرنهای شانزدهم و هفدهم و از این گذشته باید با استفاده از منابع ایرانی به تکمیل آن کوشید. غیر از همکارانی که از آنها یاد کردیم باید از ناظر طبع سلسلة منابع و تحقیقات مربوط به تاریخ جغرافیا و مردم شناسی ، آقای پروفسور دکتر هرمان (برلین به خاطر زحمات بسیارشان و همچنین از ناشر که علیر هم جنگ این کتاب را به صورتی شایسته در اختیار علاقمندان گذارد تشکر کنم والتر هينتس گوتینگن، اکتبر ۱۹۴۰