کتاب پیشینه سان و رژه در ایران اثر جهانگیر قائم مقامی ,یحیی ذکاء, سیدمحمدعلی امام شوشتری
«سان» یا با املاء دیگر صان» يك واژه تركيست بمعنی «شمار» از مصدر «صانماق» یعنی شمردن و منظور از آن در اصطلاح ارتشی ، شمردن سپاهیان و بازدید از وضع پوشاك و جنگ افزار و زین و برگ سربازان و افسران و تعيين مواجب سالیانه آنان بوده است .
از سدههای نخستین تا سدههای نهم و دهم هجری بجای این اصطلاح تركى عرض لشکر » بکار میرفت و کسی که بدین کارها رسیدگی میکرد و دفتر و شماره و مقدار و طرز پرداخت مواجب سپاهیان را نگاهداری می کرد، «عارض لشکر» یا «عارض» نامیده میشد و دستگاهی که زیر نظر او این گونه کارها را راه می برد «دیوان عرض» نام داشت که تقریباً بجای وزارت جنگ کنونی بود .
عرض لشکر یا سان دیدن سپاهیان بگواهی سندهایی که در دست هست و بیشتر آنها در این کتاب گردآوری شده است ، از دورانهای پیش از اسلام، در ایران معمول بوده و شاهنشاهان ساسانی گاه خود و گاه نمایندگانشان از سپاهیان سان دیده وضع آنان را بازرسی میکردند و مواجب سالیانه آنان را برقرار میساختند .
منظور از فراهم آوردن این مطالب مختصر آنست که معلوم شود ، سابقۀسان و رژه در ایران پیش از اسلام تا چه زمانی کشیده میشده است ، آیا اشکانیان و هخامنشیان و پیش از آنان مادها نیز از لشکریان خود سان میدیده اند یا نه ؟ و اگر سان و رژه در میان آنان معمول بوده ، آیین آن چگونه برگزار میگردیده است .
سان دیدن یا رژه رفتن سپاهیان یکی از ضروریات کارهای ارتشی است و هر مردمی از هر زمانی که سپاه و لشکر پدید آورده اند، ناچارسان و رژه نیز از همان زمانها در میانشان معمول گردیده است زیرا هر فرماندهی بناچار چه پیش از جنگ و چه هنگام جنگ مایل است از وضع و حال و شماره و پوشاک و جنگ افزار و اسب و ساخته سپاهیان خود آگاه باشد و از آمادگی و نیروی رزمی آنان اطمینان بدست آورد و این جز از راه سان دیدن یا رژه رفتن سپاهیان میسر نیست .
از سوی دیگر اگر رسم و آیینی بطور ثابت و مستمر در مدت هزار و پانصد سال یا بیشتر در میان مردمی بکاربسته و برگزار میشده است، میتوان گمان برد که این کار پیشینه بس زیادی داشته در زمانهای پیشتر از آن نیز بهمان سان برقرار بوده است زیرا این گونه آیینها در جهان باستان کمتر دستخوش دگرگونیهای سیاسی و اجتماعی میگردید و بندرت از میان میرفت .
در شاهنامه که چکیده آیینهای گوناگون بویژه آیینهای رزمی مردم ایران باستان است ، جابجا در باره سان دیدن و رژه رفتن سپاهیان چنین آمده است : سان و رژه در ارتش ماد از شاهنامه که بگذریم، بنابر نوشته های تاریخی که مقدار بسیار کمی از آنها بازمانده است ، نخستین ارتش از مردم آریائی نژاد در ایرانزمین، با دست « هوخشتره » شاهنشاه بزرگ ماد بنیاد نهاده شد و این نخستین ارتش بسامان ایرانی با گشودن شهر «نینوا» و برانداختن دولت بیدادگر آشور و ستردن نام آن برای همیشه از صفحه روزگار ، در جهان باستان نام و آوازه یافت .
خرید کتاب پیشینه سان و رژه در ایران
هوخشتره طرز جنگهای چریکی و ایلاتی را که تا زمان وی در میان مادها معمول بود ، بهم زد و ارتشی نیرومند و آراسته و بامان و یک نواخت که آموزش رزمی دیده بود بنیاد نهاد سان و رژه در ارتش ماد از شاهنامه که بگذریم، بنابر نوشته های تاریخی که مقدار بسیار کمی از آنها بازمانده است ، نخستین ارتش از مردم آریائی نژاد در ایرانزمین، با دست « هوخشتره » شاهنشاه بزرگ ماد بنیاد نهاده شد و این نخستین ارتش بسامان ایرانی با گشودن شهر «نینوا» و برانداختن دولت بیدادگر آشور و ستردن نام آن برای همیشه از صفحه روزگار ، در جهان باستان نام و آوازه یافت .
هوخشتره » طرز جنگهای چریکی و ایلاتی را که تا زمان وی در میان مادها معمول بود ، بهم زد و ارتشی نیرومند و آراسته و بیامان و یک نواخت که آموزش رزمی دیده بود بنیاد نهاد در روزگار هخامنشی در ارتش ایران معمول بوده است و شاهنشاه ایران میبایست همه ساله بهنگام معین از سپاهیان خودسان به بیند و از چگونگی جنگ افزار و اسب و ساخته آنان آگاه گردد. هنگام سان شاهنشاه هخامنشی، سپاهیانی را که به تختگاه او نزدیک بودند خودسان میدید و بازرسی می کرد ولی سپاهیان پادگانها و دژهای مرزی و شهرهای دور دست را فرستادگان او که از مردان مطمئن و سرداران بنام برگزیده میشدند سان می دیدند .
پس از سان فرماندهان و افسرانی که از سپاهیان خود خوب نگاهداری کرده بودند و جنگ افزارشان کامل و خوب بود، پایگاهشان بالا برده میشد و ارمغانها و پاداشهایی از سوی شاهنشاه به آنان می دادند ولی اگر کسانی از سرداران و افسران در آموزش و پرورش سپاهیانشان ناشایستگی و سستی نموده بودند ، ناچار بسرا رسیده از کار بر کنار می گردیدند و فرماندهانی شایسته بجای آنان گماشته می شدند .
شاهنشاه هخامنشی هنگام سان دیدن سپاهیان بر اراده رزمی سوار میشد و از برابر یگانهای ارتشی میگذشت و از نام و سان آنان میپرسید و پاسخهایی که داده میشد با دست دبیرانی که در پهلوی شاه بودند در دفترهای ویژه یی نوشته میشد . بهنگام رژه شاه در بلندی بر روی تختی می نشست و سپاهیان از برابر او میگذشتند ، رژه سپاهیان هخامنشی با شکوه فراوان و روش ویژه بی انجام می گرفت
خرید کتاب پیشینه سان و رژه در ایران اثر جهانگیر قائم مقامی ,یحیی ذکاء, سیدمحمدعلی امام شوشتری چاپ اول انتشارات وزارت فرهنگ و هنر ایران