دانلود کتاب مخزن الوقایع: شرح مأموریت و مسافرت فرخ خان امین الدوله اثر حسین بن عبدالله سرابی

 

 

سوانح احوال فرخ خان امین الدوله را جناب آقای معاون الدوله غفاری در صحائف پیش مرقوم داشته اند، اما برای تفصیل سرگذشت آن مرد مشهور عصر ناصری که مقامات مختلف و مهم را تصدی کرده است مراجع و اسنادی وجود دارد که تاکنون مورد تحقیق و بحث قرار نگرفته است و باید محققان به دقت بدانها رسیدگی کنند تا بتوانند چگونگی احوال و اعمال فرخ خان را چنانکه در خورست تحرير نمايند و ضمناً حقایق تاریخی مربوط به کیفیت قضیه هرات که یکی از وقایع مهم تاریخ ایران در قرن گذشته است روشن شود و از پس پرده های تاریک به درآید .

جلد اول کتاب مخزن الوقایع که اینک در دست خوانندگان است از مراجع است که بدین مقصود کمک میکند ولی چون صورت سفرنامه دارد مطالب مذکور در آن غالباً ضبط وتابع و اخبار مانند و درحقیقت حاشیه مذاکرات سیاسی است، ولی استاد دیگری موجود است که مکمل مندرجات این کتاب خواهد بود، و آن اسناد مجموعه ای است از مکاتبات و فرامین و او راقی که در اختیار جناب آقای معاون الدوله غفاری (نوه فرخ خان است و ازراه لطف در دسترس اینجانب قرار دادند.

تا بمنظور تتمیم فواید این کتاب و اطلاع محققان به معرفی آنها بپردازم و امیدوارم که قسمتی از آنها بصورت مجلدی مستقل در آینده طبع شود . مهمترین قسمت این اسناد دفتری است حاوی سواد مراسلات ومكاتيب متبادله میان فرخ خان ( در حین مأموريت ) ومصادر امور مملكت ، على الخصوص شخص ناصرالدین شاه و میرزا آقاخان نوری.

این مراسلات در دفتری خشتی بخط شکسته نستعلیق در ٤٤١ صفحه تحریر شده است معلوم می شود فرخ خان درین مأموریت مه ن مهم فوق العاده هشیار و استاد بوده است و برای اطلاع خود وجوابگوئیهای محتمل آینده دستور داده است که از جمیع نامه های رسیده وجوابهای ارسالی در دفتری مستقل سواد بردارند که اگر اصل آنها از میان رفت بسوابق امر دسترسی حاصل شود. درین نامه ها مطلبی که مخصوصاً بنظر میرسد وحشت تهران از قضیه هرات و اصرار شدیدی است به اتمام این معضل و مشکل بوده است.

دسته دیگر اصل فرامین و اختیار نامه های متعدد و دستخطهای ناصرالدین شاه به فرخ خان و نیز بعضی از مکاتیب میرزا آقاخان ورجال دیگر است ( خواه مربوط به ایام مأموریت فرنگ و خواه مربوط بدوران خدمت در دربار، بخصوص در دوران امین الدولگی).

 

برای خرید کتاب مخزن الوقایع نسخه چاپی اینجا کلیک نمایید و برای دانلود رایگان به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

 

این اوراق و اسناد بصورت مجموعه ای بقطع بزرگ (سلطانی) صحافی و تجلید شده است و نزدیک یکصد و پنجاه سند تاریخی مهم را حاوی است. دسته دیگر فرامین مشاغل فرخ خان است ) صندوق داری نقدی ، حکومت کاشان وزارت داخله، خرج ،اطاق تملیک برج نوش، تحصیلداری مالیات مملکت حکومت جوشقان پیشخدمتی (خاصه ومكاتبات واوراق و نیز سواد مرقوماتی دیگر که تجلید نشده است و عکس آن قسمت که اهمیت بیشتری دارد درین جا چاپ میشود .

۱ - کسب تكليف و اخذ اختیار مضمون عده ای از اوراق عبارت است از تکلیف و اصرار به فرخ خان که به موضوع قضیه هرات زودتر خاتمه بخشد، بخصوص که فرخ خان منظماً از تهران کسب تکلیف میکرده و اختیار نامه میخواسته است. درین زمینه ، از جمله استاد مذکور در زیر را باید مطالعه کرد : تصویر ۱ - خطابی است به امین الملک مورخ ٢٤ ربیع الثانی ۱۲۷۳ با حاشیه ای بخط ناصرالدین شاه که در آن شاه صریحاً وجود جنگ را مضر بحال ایران و تکالیف و تقاضاهای انگلیس را سخت دانسته است. ناگزیر از فرخ خان میخواهد که کار را بگذراند. عبارت نهایی خوب مطلب را روشن و زمان گذشته را نزدیک می سازد : اگر کلا با بعضاً تخفیفی دادی خدمت کلی است که به دولت کرده ای و اگر ایلچی کبیر انگلیس هیچ تخفیف ندهد و در اجرای تکالیف خمسه اصرار داشته باشد و ببینی که کار از دست میرود البته قبول کن، و نگذار کار به جنگ و جدال بکشد. شاه بخط خود نوشته است: «و الا چاره نیست قبول کن.» تصویر ۲ - باز بهمان تاریخ ٢٤ ربیع الثانی ۱۲۷۳ ، فرمانی است با حاشیه ای بخط شاه در همان موضوع و مصرح باینکه «مع هذا از قرار این فرمان همایون بآن جناب امر و مقرر می نمائیم که موافق اختيار كليه ... در قطع وفصل مواد برودت و عود دوستی آن دولت بکوشد در حاشیه شاه مؤكداً به خط خود مینویسد : «البته البته امر بزودی بگذران هر طور صلاح بدانی

تصویر 3 - چهار روز قبل از این دو فرمان ناصرالدین شاه فرمان دیگری در ۲ ربيع الثاني خطاب به فرخ خان صادر نموده و در آن تعهد مبنی برتخلیه هرات را تأیید کرده بوده است. تصویر4 ) - مکتوبی است از میرزا آقاخان در شوال ۱۲۷۳ به فرخ خان از آن برمی آید که فرخ خان به میرزا آقاخان نوشته بوده است که لرد پالمرستن اعمال میرزا آقاخان را مخالف ،مقاصد خودشان میدانسته است و میرزا آقاخان این شائبه را بدین عبارت از خود دور می سازد: «من بدوستی انگلیس نمانده هیچ بود که تمام شوم وحالا هم اگر بدخواهان من در حضور اعليحضرت ولی نعمت من سعایت از من مینمایند میگویند با انگلیس دوستی مفرط دارد ...

چطور شد که بدخواه انگلیس هم قلم رفتم شما که امین الملک هستید در طهران بودید و از این اوضاع اطلاع کامل دارید چه شد که مطلب را درست حالی نکردید ... بگونیا. من بی عقل نیستم که دوستی انگلیس را از برای دولت خودم ترجیح بدوستی دول دیگر ندهم . واقعاً امین الملک اگر ذهن اولیای دولت انگلیس باشد که من بدخواه آن دولت هستم از برای من اشکال دارد من بعد بتوانم با سفرای ایشان کاری صورت بدهم.» تصویر ه - مکتوبی است از فرخ خان خطاب به میرزا آقاخان که در آن به شاق بودن تقاضاهای انگلیس اشاره میکند و دستورالعمل میخواهد این مکتوب را فرخ خان ظاهراً از تبریز فرستاده است.

تصویر 5 - جواب میرزا آقاخان است بتاریخ جمادى الثانية ١٢٧٢ به مكتوب مذکور در فوق که بر طبق مندرجات جواب معلوم میشود رقعه فرخ خان را بنظر شاه هم رسانیده بوده است مینویسد: « هر طور که سلیقه شما و اخلاص و ارادت شما نسبت به دولت مقتضی ببیند و از قبول آن ناگزیر ولاعلاج باشید باید قبول کنید و امر را بگذرانید و راضی نباشید که امر به جنگ بکشد.

در هر صورت قبول شرایط ترضیه كلا يا بعضاً به اختیار کلیه شما است. هر طور قبول کنید اولیای دولت تصدیق شما را مرضی خواهند داشت. ... تصویر 6 - سواد یکی از نامه های فرخ خان به میرزا آقاخان است.

 

 

 

 

 

دانلود کتاب مخزن الوقایع