کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، عنوان کتابی به قلم دکتر پیروز مجتهد زاده دبیر انجمن مطالعات ایران در دانشگاه لندن می باشد. کتاب در اصل پنج گزارش تحقیقی و مفصل مولف برای دانشگاه لندن می باشد. در دهه های اخیر، منطقه حساس خلیج فارس، بارها مورد بحث و درگیری و نزاع بوده است و بحث ها و گفته های زیادی پیرامون حقوق کشورهای حوزه خلیج فارس بیان شده است. برپایه تحولاتی که در عرصه سیاست های خارجی، شکل میگیرد، مهم ترین منطقه ای که از این تحولات اثر گرفته است، خلیج فارس می باشد. دکتر پیروز مجتهد زاده، عضو هیئت علمی مرکز پژوهشهای ژئوپلیتیک دانشکده خاورشناسی دانشگاه لندن می باشد. ایشان درباره هرآنچه مربوط به خلیج فارس می باشد، تحقیقات مفصل و گسترده ای داشته اند و در میان محافل دانشگاهی بدین دلیل شناخته شده هستند. از جمله آثار این محقق میتوان به این کتاب ها اشاره کرد : شیخ نشینهای خلیج فارس (انتشارات عطایی) ، جغرافیای تاریخی خلیج فارس (انتشارات دانشگاه تهران) مجموعه ی اطلس عربی خلیج فارس شامل 120 نقشه ی قدیم و جدید عربی درباره خلیج فارس به سه زبان فارسی ، انگلیسی و عربی.

 

575bc1eeed90f IMG 20160530 0034

 

کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول نگاهی کلی به جغرافیای سیاسی و مرزهای بین المللی در خلیج فارس که شامل بحث هایی با عناوین: منطقه خلیج فارس در نظام دگرگون شونده جهانی ، اهمیت جهانی خلیج فارس، مرزهای دریایی خلیج فارس می باشد. همچنین نوشتارهایی چون: ایران و عربستان سعودی ، ایران و بحرین ، ایران و قطر ، ایران و امارات ، ایران و عمان در این بخش نوشته شده است. تاریخ و جغرافیای سیاسی جزایر تنب و ابوموسی از دیگر بحث های این بخش می باشد.

بخش دوم کتاب با عنوان : پیدایش کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس، به این بحث ها پرداخته است: پیدایش کشور و مرز در ایران ، نقش آفرینی ایران در خلیج فارس در نیمه دوم قرن بیستم ، جغرافیای سیاسی شبه جزیره مسندم و عمان ، تاریخ و جغرافیای سیاسی بحرین و قطر ، پیدایش عربستان سعودی ، کویت و عراق.

تا آنجا که تاریخ نوشته شده نشان می دهد، خلیج فارس پیوسته بخش پر اهمیتی در جهان بوده است. تاریخ نویسان و باستان شناسان به ما می گویند که تمدن بشر در نزدیکی آبهای این دریا پدید آمد. خلیج فارس نقش خود را به عنوان شاهراه بازرگانی، از روزگاران باستان آغاز کرد. این نقش، از هنگام گسترش قدرت امپراتوری های بزرگ در باختر جهان باستان همانند هخامنشیان، یونانیان، مقدونیان، پارتیان، رومیان و ساسانیان اهمیت بیشتری یافت. هنگامی که تشکیلات عرب حاکمیت خود را بر سراسر منطقه گستراند که امروز خاورمیانه خوانده می شود؛ خلیج فارس نقش خود را در زمینه بازرگانی و ارتباطات تجدید کرد و مرکز این تشکیلات را با پیرامون آن مربوط ساخت. به هنگام گسترش رقابتهای سیاسی - استراتژیک قدرتهای اروپایی در خاورزمین، خلیج فارس ، هم به عنوان یک شاهراه بازرگانی و هم به عنوان یک حلقه پر اهمیت در زنجیر استراتژیک آنان مورد توجه قرار گرفت.

از سال 1908 ، هنگامی که نخستین چاه در مسجد سلیمان به نفت رسید، اهمیت جهانی نوین خلیج فارس آغاز شد. امروز، این اهمیت جهانی در ذخایر گسترده انرژی منطقه که گسترده ترین ذخایر جهان است نهفته است و این ، در حالی است که ذخایر موجود انرژی در دیگر بخش های جهان رو به پایان می رود. عوامل دیگری که بر این اهمیت می افزاید، گستردگی امکان صدور و ارزانی تولید است.

منطقه ای که خلیج فارس نامیده می شود، هشت کشور را در بر می گیرد. سرزمینهای منطقه از آن ایران، عراق، کویت، عربستان، بحرین، قطر ،امارات متحده عربی و عمان است. از این تعداد، چهار کشور به دریاهای دیگر جز پارس نیز دسترسی دارند. ایران به دریای خزر، دریای عمان و اقیانوس هند متصل است. عربستان سعودی به دریای سرخ، عمان به دریای عرب و دریای عمان، و امارات به دریای عمان و دریای عرب دسترسی دارند. از هشت کشور یاد شده، سرزمین های هفت کشور کرانه ای است و تنها کشور بحرین است که به شکل مجمع الجزایر در آبهای خلیج فارس قرار دارد. ایران با نزدیک به دو هزار کیلومتر خط کرانه ای، سراسر شمال باختری، شمال و شمال خاوری خلیج فارس، شمال تنگه هرمز، شمال خلیج عمان، و گوشه شمال باختری اقیانوس هند را در بر میگیرد و روی هم دارای طولانی ترین کرانه ها در خلیج فارس است. امارات متحدده عربی با خط کرانه ای 640 کیلومتری خود از طولانی ترین کرانه ها در میان کشورهای عربی خلیج فارس برخوردار است.