دانلود کتاب انقلاب مشروطیت ایران: نیروها و هدف ها اثر بیژن جزنی
انقالب مشروطیت ایران از جمله مهمترین وقایع تاریخی ایران میباشد. تحوالت اجتماعی مقارن انقالب مشروطیت و آثاری که این انقالب در اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران بجای گذاشته است، درخور مطالعه و تحقیق هر فرد میباشد و به خصوص برای افراد جوان ملت ایران ضرورت دارد. نزدیک بودن زمان انقالب مشروطیت به ما و نقشی که این نهضت به عنوان یک نقطۀ تحول در جامعۀ ایران داشته است، شناسایی هرچه بیشتر این جنبش را ایجاب میکند. به طوری که میتوان ادعا کرد که مطالعه و تحقیق در جامعۀ معاصر ایران بدون بررسی این نهضت مشکل بوده و اظهار نظر در وقایع و قضایای سیاسی و اجتماعی معاصر بدون تحلیل جریان این انقالب در معرض خطا قرار دارد. نظر به این مراتب بود که پایاننامۀ خود را در مورد این جنبش انتخاب کردم و جز این منظور نداشتم که مطالعات ضروری خود را در این مورد با دقت بیشتری به انجام رسانم. اینک با علم به اینکه باید مطالعات خود را همچنان در این مبحث ادامه دهم، نتیجه را به صورت این پایاننامۀ تحصیلی به رشتۀ تحریر در آوردهام. اما انتخاب عنوان »نیروها و هدفهای انقالب مشروطیت ایران« به این سبب بوده که برای شناسایی یک نهضت و انقالب میتوان وضع نیروها و هدفهای آن نهضت را مالک قرار داد. بدین ترتیب در مقابل پرسشی بدینگونه: چه طبقات و قشرهایی از جامعه در نهضت شرکت کردند و نقش هریک تا چه اندازه مؤثر بوده است؟
ما نیروهای یک نهضت را مورد بحث قرار میدهیم، و در برابر این پرسش که: چه مقاصد و خواستهایی هدف این نهضت بوده است؟ به بررسی جهت و هدفها میپردازیم. این دو موضوع با یکدیگر بستگی کامل دارند و در واقع یک مسئله بیش نمیباشند. بحث از هدفهای انقالب ما را متوجه میسازد که جهت اصلی نهضت به کدام سوی بوده است و به اصطالح لبۀ بُرندۀ انقالب به سوی کدام طبقه از دشمن قرار گرفته است. درکوشش برای یافتن پاسخ درست دو پرسش باال، به موضوع سومی برخورد کردم؛ این موضوع اخیر »روش مبارزه« در انقالب است که متناسب با نیروها و هدفهای انقالب میباشد. به این ترتیب موضوع این پایاننامه، تحلیلی از انقالب مشروطیت ایران قرار میگیرد. نظر به اینکه انقالب مشروطیت نیز مانند همۀ جریانهای اجتماعی، دارای مقدمات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است، الزم شد که در آغاز بحث از نیروها و هدفهای انقالب ایران، بخشی از مقدمات نهضت مشروطیت قرار داده شود. نظر به اهمیت نقش استعمار در جامعۀ ایرانی مقارن انقالب و اینکه این مسئله خود از مهمترین اسباب انقالب بوده است، روابط دول استعماری با ایران قبل از مشروطیت، اولین مبحث بخش مقدماتی قرار گرفت. در بخش مقدماتی، پس از بحث از تحوالت و اوضاع اجتماعی ایران، الزم شد که تاریخچههایی از نهضت الغای قرارداد انحصار تنباکو »رژی« و انقالب مشروطیت ایران قرار داده شود.
اولین بار در عهد صفویه است که دربار ایران شاهد ورود سفرا و مستشاران اروپایی میباشد. دربار و دولت صفویه به خصوص در عهد شاه عباس اول سازمانی متمرکز بوده که امور مملکت را در تمام جهات اداره کرده و در پیشرفت تمدن ایران کوشش نموده است. این دوره از تاریخ ایران مصادف است با زمانی که هیئتهای بازرگانی و کشتیهای جنگی دول استعماری شروع به دستاندازی در خاک آسیا کردهاند. پرتغالیها اولین مستعمرهچیانی هستند که به آسیا و از جمله سواحل ایران تاختند. در همین زمان است که سیاحان خارجی در ایران سیاحت کرده و کشور صفوی برای اروپائیان تا حدودی شناخته میشود. »آنتونی جنکینسون« فرستادۀ ملکۀ الیزابت به دربار شاه طهماسب اولین سفیر انگلستان است که به دربار ایران میآید. انگلیسیها مقدمۀ دستاندازی در هند را فراهم میسازند، و منافع ایشان ایجاب میکند که برای راندن پرتغالیها از سواحل ایران اقدام کنند.
رادران شرلی )سر آنتونی و سر رابرت( به معیت عدهای به دربار شاه عباس اول آمدند و آنتونی شرلی از طرف شاه ایران مأموریت پیدا کرد که به دربارهای دول اروپا به رسالت برود. . مؤلف عالمآرای 1 برای اولین بار در سال ،913 پرتغالیها بحرین را متصرف شدند عباسی در وقایع سال 1030 آورده است که شاه عباس، اللـهوردیخان حاکم فارس را به اخراج پرتغالیها از خلیج فارس مأمور کرد و در آن سال جزایر بحرین را پس . در مجموعۀ معاهدات انگلیس مسطور است که بحرین تا سال 1032 در 2 گرفتند در کتاب 3 تصرف پرتغالیها بوده تا اینکه ایرانیان ایشان را بیرون کردند. لرد »کرزن« معروف خود به اسم »ایران و مسئلۀ ایران« مینویسد: »پرتغالیها در سال 1035 عهدنامهای با شاه عباس بستند که بنا بر آن تمام متصرفات خود را در سواحل خلیج پس دادند و فقط مغاص ]محل فرو رفتن در آب برای صید[ مروارید بحرین را به دست خود نگاه داشتند«. پس از راندنِ پرتغالیها از سواحل خلیج فارس، نفوذ دولت پرتغال از مجاورت ایران برای همیشه رخت بربست، و پس از اخراج آنها شاه عباس به انگلیس و سایر ملل اروپا اجازه میدهد که در خلیج فارس تجارت کنند. همچنین سِر »ادوارد کوتون«، در سال 1628 میالدی مأمور دربار ایران میشود. در عهد صفویه، بجز مراودت با انگلستان و مخاصمت با پرتغال، دولت دیگری که مطامع استعماری در ایران داشت، گذشته از دولت عثمانی، دولت امپراطوری روسیه بود که به علت نزدیکی روزافزون با مرزهای ایران مطامع آن رو به توسعه میرفت. ازمیان تزارهای روسیه، نخستین کسی که رو به مرزهای ایران آورد، پتر کبیر بود. وی پس از جنگ با عثمانی در سال 1711میالدی یعنی 1123قمری، متوجه ایران شد. در سال از دربار پتر مأمور 4 1715 میالدی )1127قمری(، شخصی به نام »آرتُمی والینسکی« سفارت دربار شاه سلطان حسین صفوی شد و موظف بود عالوه بر ایجاد رابطه با دربار ایران راجع به صفحات شمالی به خصوص گیالن تحقیقات سوقالجیشی به عمل آورد. مقارن این جریان تزار روسیه با امرای هم کیش خود در گرجستان و ارمنستان ایجاد رابطه کرد و خود را کم و بیش حامی نصارای گرجستان و ارمنستان معرفی نمود. هنگامیکه افغانها بر دربار ایران مسلط شدند )محرم 1135ق.(، پترکبیر به بهانۀ پشتیبانی از سلطنت صفویه بنای دستاندازی به خاک ایران را گذاشت و در ماههای مه و ژوئن آن سال )مصادف با صفر و ربیعاالول 1135ق.(، از راه ولگا به »نیترنوکورود« و از آنجا به حاج طرخان رفت و از راه خشکی و دریا به شهر دربند که در خاک ایران بود.
ه طور کلی روابط ایران در دورۀ صفویه با اروپا رابطهای یکجانبه بود، یعنی دول اروپایی در ایران مطامع استعماری داشتند و سعی میکردند به عناوین مختلف از اوضاع و احوال ایران مطلع شوند. حال آنکه دولت ایران از اوضاع اروپا و وضع زندگی اروپائیان کامالً بیاطالع بود و توجهی به مطامع خاص ایشان در ایران نداشت.
